Dış Ticarette Teslim Şekilleri

1. EXW – Exworks (Satıcının Ülkesinde İşyerinde Teslim) 

Satıcının teslim yükümlülüğünü belirtilen işyerinden (atölye, fabrika, antrepo vs.) malları alıcının emrine hazır bulundurmakla yerine getirdiği teslim şeklidir. Aksine bir kayıt yoksa satıcı ihracat formalitelerini yerine getirmekten ve alıcının temin edeceği yükleme aracına malları yüklemekten sorumlu değildir. Malları satıcının işyerinden teslim alarak istenilen yere taşımaya ilişkin masraf ve risk alıcıya aittir. Satıcı, malları nerede ve ne zaman emrine hazır bulunduracağını alıcıya bildirir. Malların el değiştirdiği noktadan itibaren mallar ile ilgili bütün masraf ve riskler alıcıya geçer. Satıcı açsından bu tür bir satışın yurt içi satıştan bir farkı yoktur. Alıcının doğrudan veya dolaylı yoldan ihracat formalitelerini yapacak imkanı bulunmadığı hallerde bu terim kullanılmamalı onun yerine FCA terimi kullanılmalıdır.

2. FCA – Free Carrier (Satıcının Ülkesindeki Teslim Yeri Belirtilerek Taşımacıya Teslim)

Satıcı, ihracat formalitelerini yerine getirdikten sonra malları alıcının, adını verdiği yerde, yine alıcı tarafından belirtilen taşımacıya teslim ederek yükümlülüklerini yerine getirir. Alıcı tarafından kesin bir teslim noktası belirtilmediği hallerde, satıcı öngörülen bölge veya taşıma menzili gerisinde bir noktayı teslim noktası olarak belirleyebilir. Ticari uygulama kapsamında, taşımacı ile sözleşme yapılması için satıcının yardımı talep edildiğinde, satıcı, bu yardımı, riski ve masrafları alıcıya ait olmak üzere yapabilir. Bu terim multimodal (birden fazla taşıma etabı ve aracı gerektiren) taşımacılık dâhil bütün taşıma şekilleri için kullanılabilir. FCA bazında nakliye şekline göre Taşımacıya Teslim aşağıdaki hallerde yerine getirilmiş sayılır.

Ø Demiryolu Nakliyesi: Malların miktarının bir vagona veya konteynırı tamamen dolduruyor olması halinde satıcının bu vagonu veya konteynırı usulüne uygun olarak yüklemesi (doldurması) gerekir. Yüklenen vagon veya konteynırın demiryolu idaresi veya onun bir temsilcisi tarafından teslim alınması üzerine Taşımacıya Teslim gerçekleşmiş olur. Malları bir vagonu veya konteynırı tamamen doldurmuyorsa, malların demiryolu idaresince temin edilen bir araca veya konteynır servisi veren firmanın göstereceği yer veya araca teslim edilmesi ile üzerine satıcıya teslim yükümlülüğü sona erer.

Ø Karayolu Nakliyesi: Malların yüklenmesi satıcının işyerinde yapılıyorsa mallar alıcının temin ettiği araca yüklendiğinde taşımacıya teslim tamamlanmış olur. Malların taşımacının işyerinde teslimi halinde ise malların taşımacıya veya onun belirteceği başka bir şahsa teslimi ile taşımacıya teslim gerçekleşmiş olur.

Ø Denizyolu Nakliyesi: Malların bir konteynırı doldurması (Full Konteynır Lot FCL) halinde dolu konteynırın deniz taşımacısı tarafından alınması, deniz taşımacısı adına hareket eden bir deniz işletmecisine götürülmesi halinde ise konteynırın deniz terminaline girmesi ile taşımacıya teslim yükümlülüğü yerine getirilmiş olur. Malların bir konteynırı doldurmaması (Less than a Konteynır Lot LCL) veya konteynıra konmaması durumunda satıcı malları taşıma terminaline getirmek zorundadır. Mallar deniz taşımacısına veya onun adına hareket eden başka bir şahsa verildiğinde teslimat tamamlanmış olur.

Ø Havayolu Nakliyesi: Malların hava taşımacısı veya onun adına hareket eden bir şahsa verilmesi ile taşımacıya teslim yükümlülüğü tamamlanmış sayılır.

3. FAS – Free Alongside Ship (Satıcının Ülkesinde İsmi Belirtilen Limanda Gemi Yanında Teslim) 

Satıcı, alıcı tarafından adı belirlenen yükleme limanında yine alıcının ismini verdiği geminin yanında ve alıcının belirttiği zamanda malları hazır bulundurarak teslim yükümlülüğünü tamamlamaktadır. Bu andan itibaren riskler alıcıya geçer. Bu teslim şeklinde satıcının ülkesindeki ihracat formalitelerini alıcının yerine getirmesi esastır. Ancak, alıcının ihracat formaliteleri doğrudan veya dolaylı hallerde yerine getiremeyeceği hallerde bu terim kullanılmamalıdır. Alıcı ihracat ile ilgili gümrük formalitelerini yerine getiremez ise, mallar ile ilgili ortaya çıkabilecek ilave kayıp ve hasar risklerin üstlenecektir. Bu terim yalnızca denizyolu, nehir vs. kanal taşımacılığında kullanılır.

4. FOB – Free On Board (Satıcının Ülkesinde İsmi Belirtilen Sevk Limanında Gemide Teslim)

Bu terime göre mallar, alıcı tarafından ismi belirtilen sevk limanında alıcının belirttiği tarihte ve yine alıcı tarafından ismi verilen geminin bordasını aştığı anda satıcı, teslim yükümlülüğünü yerine getirmiş sayılır. Bu zaman ve yerden sonra her türlü masraf ve risk alıcıya geçer. Sadece deniz taşımasında kullanılan bu terimde ihracat formaliteleri yerine getirmek satıcıya aittir. Ro-Ro (Roll-on-Roll-off) veya konteynır taşımacılığı yapılan hallerde bu terim yerine FCA teriminin kullanılması daha uygun olur. Pratikte sık sık FOB STOWED ve FOB TRIMMED terimlerine de rastlanmaktadır. FOB STOWED malını ihracatçı tarafından gemi ambarına inene kadar bütün masraf ve sorumluluğun karşılandığı, FOB TRIMMED ise FOB STOWED ile ambara inen malların ambar içerisinde istiflenmiş olduğu anlamına gelir. 

Ø Geminin Nominasyonu ve Teyidi: FOB teslim şeklinde, nakliyeyi yapacak geminin organizasyonu, uluslararası teamüller gereği ithalatçıya aittir. Ancak, bu noktada sıkça karşılaşılan önemli bir hata üzerinde durulması gerekir. Yukarıda bahsedildiği gibi, FOB terimi sadece gemi nakliyesi ile yapılan taşıma sistemlerinde kullanılabilir. Gerek uçak gerekse kamyon ile yapılan teslim ve nakliye işlemlerinde FOB terimi kullanılmaz. Ayrıca, bilindiği gibi günümüzde gemiler, konteynır ve kamyon taşıması da yapabilmektedir. Bu tür taşımalar için de FOB terimi kullanılmaz. FOB teslim şeklindeki kiracı, geminin tamamını veya bir kısmını belli iki liman arasında kiralar ve taşımayı yaptırır. Bu tür taşımayı taksi ile yapılan bir taşımaya benzetebiliriz. 

Malın taşıma işlemi ithalatçıya ait olduğundan, taşımayı gerçekleştirecek geminin organizasyonu da ithalatçıya aittir. Ancak, ithalatçı, geminin kiralama işlemini gerçekleştirmeden önce malı yükleyecek taraf olan ihracatçıdan yükleme şartlarını ve liman/iskele özelliklerini öğrenmek zorundadır. İthalatçının ihracatçıdan öğrenmesi gereken belli başlı özellikler şu şekilde sıralanabilir;


- Yüklemenin gerçekleştirileceği liman/iskele adı
- İskelenin draftı (deniz dibi ile yüzey arasındaki yükseklik)
- İskelenin uzunluğu
- Vinç sayısı ve kapasiteleri
- Liman programı vs. 

İthalatçı, kendisine ihracatçı tarafından bildirilen bu bilgilere uygun gemi araştırmasına giderek en kısa sürede yüklemeye/taşımaya en uygun gemi(leri) daha kiralamadan ihracatçının kabulüne sunmak zorundadır. İthalatçının, kabulü için ihracatçıya yaptığı bu bildirime VESSEL NOMINATION denir. İhracatçı kendisine ulaşan bu bildirim üzerindeki özellikleri tetkik ederek gemiyi kabul ya da ret eder. İhracatçının gemiyi kabul etmesi halinde ithalatçıya göndereceği mesajın başlığı STEM CONFIRMATION’dır. İthalatçı, kendisine ulaşan bu mesajdan sonra gemiyi kiralayabilir.

5. CFR - Cost And Freight (Alıcının ülkesinde Adı Belirtilen Boşaltma Limanına Kadar Navlun Ödenmiş Olarak)

Yalnızca denizyolu taşımasında kullanılan bu terime göre mallar, satıcı tarafından taşıma sözleşmesi yapılmış ve navlunu ödemiş olarak varış limanında alıcıya teslim edilmektedir. Fakat mallar ile ilgili risk aynen FOB teslim şeklinde olduğu gibi yine mallar gemi bordasını geçtiği andan itibaren alıcıya aittir. Yüklemeden itibaren doğacak navlun hariç bütün masraflar alıcı tarafından karşılanacaktır. Ro-Ro ve konteynır taşıması yapılacak hallerde bu terim yerine CPT teriminin kullanılması daha uygun olacaktır. Taşıma sigortasının yapılması konusunda satıcının bir yükümlülüğü yoktur. Ancak, sigortayı yaptırması için alıcıya mutlaka gerekli bilgileri vermek zorundadır.

6. CPT - Carriage Paid To… (Alıcının Ülkesinde Adı Verilen Varış Noktasına Kadar Navlun Ödenmiş Olarak Teslim)

Satıcının, belirlenen varış yerine ulaşacak şekilde malların taşınması ile ilgili navlunu ödediği ve ülkesindeki ihracat formalitelerini tamamladığı teslim şeklidir. Birkaç etaplı nakliye dahil bütün nakliye şekilleri için kullanılabilir. CPT terimi CFR’nin denizyolu dışındaki taşıma şekilleri için kullanılabilen alternatifidir. Satıcı malları kendisi tarafından belirlenen taşımacıya teslim ettiği anda mallar ile ilgili navlun dışındaki bütün masraf ve riskler alıcıya geçer. Belirlenen varış noktasına kadar birden fazla nakliye şekli kullanılıyorsa mallar ilk taşımacıya teslim edildiği anda risk satıcıdan alıcıya geçer. CPT terimi malların ihraç formalitelerinin yerine getirilmesi konusunda satıcıyı sorumlu kılar. Taşıma sigortasının yapılması konusunda satıcının bir yükümlülüğü yoktur. Ancak, sigortayı yaptırması için alıcıya mutlaka gerekli bilgileri vermek zorundadır.

CPT teslim şekli, FCA teslim şeklinin navlunun ihracatçı tarafından ödenmiş şeklidir.

7. CIF - Cost, Insurance And Freight (Alıcının Ülkesinde Adı Belirtilen Varış Limanında Navlun ve Sigorta Primi İhracatçı Tarafından Ödenmiş Olarak Teslim)

Bu terimde satıcı, CFR terimine ilaveten taşımaya ilişkin deniz sigortasını yaptırmayı ve primini ödemeyi de üstlenmektedir. Fakat bu sigorta asgari riskleri kapsamaktadır. Duruma göre özel risklerin sigorta kapsamına alınmasını istediğinde alıcı bu hususları satıcı ile yaptığı sözleşmeye dahil ettirmek zorundadır. Sigorta, ettirilen değerin sözleşme tutarının %10 fazlası ile ve sözleşmenin para birimi cinsinden olması gerekir. Bu terim CFR, gibi sadece denizyolu taşımasında kullanılan bir terimdir. Ro-Ro veya konteynır taşıması yapılması durumunda bu terim yerine CIP teriminin kullanılması uygun olur. 

8. CIP - Carriage And Insurance Paid To…( Alıcının Ülkesinde adı Belirtilen Varış Noktasına Kadar Sigorta Primi ve Navlun İhracatçı Tarafından Ödenmiş Olarak Teslim)

Bu terimde satıcı, CPT terimine ilaveten taşımaya ilişkin deniz sigortasını yaptırmayı ve primini ödemeyi de üstlenmektedir. Fakat bu sigorta asgari riskleri kapsamaktadır. Duruma göre hususları satıcı ile yaptığı sözleşmeye dahil ettirmek zorundadır. Sigorta ettirilen değerin sözleşme tutarının %10 fazlası ile ve sözleşme para birimi üzerinde olması gerekir. İhraç işleminden satıcıyı sorumlu tutan CIP terimi CIF’in denizyolu dışındaki taşıma şekilleri için kullanılabilen alternatifidir.

9. DAF - Delivered At Frontier (Sınırda Adı Belirtilen Yerde Teslim)

Sınırda teslim teriminde, satıcı, malları ihracat formalitelerini tamamlamış olarak sınırda adı belirtilen yerde fakat komşu ülkenin gümrüğünden önce alıcının emrine hazır bulundurmakla teslim yükümlülüğünü yerine getirmiş olur. ‘Sınır’ ifadesi ihraç ülkesi dahil herhangi bir ülkenin sınırı için kullanılabilir. Bu nedenle yer ismi belirtilerek herhangi bir ülke sınırının kastedildiği büyük önem taşımaktadır. Bu terim öncelikle demiryolu ve karayolu taşımacılığında kullanılır. Taşıma sigortasının yapılması konusunda satıcının bir yükümlülüğü yoktur. Ancak, sigortayı yaptırması için alıcıya mutlaka gerekli bilgileri vermek zorundadır. Mallar ile ilgili hasar ve kayıp riskleri belirlenen yerde, malların satıcı tarafından alıcı emrine amade hale getirilmesi ile alıcıya geçer.

10. DES - Delivered Ex-ship (Alıcının Ülkesinde Adı Belirtilen Varış Limanında Gemide Teslim)

Sadece denizyolu taşımasında kullanılan bu terime göre, satıcı, malları adı belirtilen varış limanında, geminin bordasında, gümrük işlemlerinden önce alıcının emrine hazır bulundurduğunda teslim yükümlülüğünü yerine getirmiş olacaktır.bu noktaya kadar bütün risk ve masraf satıcıya aittir.

11. DEQ - Delivered Ex-quay Duty Paid (Alıcının Ülkesinde Adı Belirtilen Varış Limanında Gümrük Vergileri Ödenmiş Olarak Teslim)

Sadece denizyolu ile taşımada kullanılan bu terim adı belirtilen bir varış limanında malların satıcı tarafından gümrüklenmiş olarak rıhtımda alıcının emrine hazır bulundurmasını öngörmektedir. Malların bu noktaya kadar getirilmesine ilişkin bütün risk, masraflar ve vergiler satıcı tarafından üstlenir. İthal lisansının temini de satıcıya ait olduğundan satıcı doğrudan veya dolaylı olarak ithal lisansını temin edebilecek durumda değil ise bu terim sözleşmede kullanılmamalıdır. İthal işleminin alıcı tarafından yapılması ve gümrük vergisinin de alıcı tarafından ödenmesi konularında anlaşmaya varılmış ise bu terimdeki Duty Paid ibaresi yerine Duty Unpaid ibaresi kullanılmalıdır.İthal işlemleri sırasında tahakkuk eden bazı masrafların satıcının yükümlülüğünden çıkarılması konusunda anlaşmaya varılmış ise terimin yanında bu husus açıkça belirtilmelidir. Taşıma sigortası yapılması konusunda satıcının bir yükümlülüğü yoktur. Ancak, sigortayı yaptırması için alıcıya mutlaka gerekli bilgileri vermek zorundadır. 

12. DDU - Delivered Duty Unpaid ( Alıcının Ülkesinde Adı Verilen Varış Yerinde Gümrük Vergisi Ödemeden Teslim)

Herhangi bir taşıma biçimi için kullanılabilen bu terime göre satıcı, ithal ülkesindeki adı belirtilen bir yerde malların alıcının emrine hazır bulundurmakla teslim yükümlülüğünü yerine getirmiş olacaktır. O noktay kadar her türlü risk ve maliyet ile gümrük formalitelerini sonuçlandırmaya ilişkin maliyet ve riski, fiili ithal sırasındaki vergi,harç ve diğer resmi giderler hariç satıcı üstlenmektedir. Alıcı zamanında fiili ithal işlemini yapmadığı taktirde doğacak risk ve masraflar alıcıya aittir. Gümrük formalitelerinin sonuçlandırılması ve bundan kaynaklanan tüm maliyetin ve riskin satıcı tarafından üstlenilmesi konusunda anlaşmaya varılmış ise terime bu durumu yansıtan ifadeler eklenmelidir. Taraflar ithal sırasında ödenmesi gereken bazı giderlerin satıcının yükümlülüğüne dahil edilmesini isterlerse terime bu durumu yansıtan ibareler eklenmelidir. Taşıma sigortasının yapılması konusunda satıcının bir yükümlülüğü yoktur. Ancak, sigortanın yaptırılabilmesi için alıcıya mutlaka gerekli bilgileri vermek zorundadır.

13. DDP - Delivered Duty Paid Paid (Alıcının Ülkesinde Adı Verilen Varış Noktasında Gümrük Vergisi İhracatçı Tarafından Ödenmiş Olarak Teslim)

Herhangi bir taşıma biçimi için kullanılabilen bu terime göre satıcı, ithal ülkesinde adı belirtilen bir varış noktasında malları gümrüklenmiş olarak alıcının emrine hazır bulundurmakla teslim yükümlülüğünü yerine getirmiş olmaktadır. Bu noktaya kadar her türlü risk ve maliyeti satıcı üstlenmektedir. Bu durumda satıcının en fazla risk ve maliyeti üstlendiği terim DDP olmaktadır. İçerik olarak, satıcı tarafından en az riskli teslim şekli olan EXW’nin tam tersi olarak anlaşılmalıdır. Satıcının doğrudan veya dolaylı olarak ithal lisansını temin edemeyeceği durumlarda bu terim kullanılmamalıdır. İthal işlemleri sırasında tahakkuk eden bazı masrafların alıcı yükümlülüğüne dahil edilmesi konusunda anlaşmaya varılmış ise terimin yanında bu husus açıkça belirtilmelidir. Taşıma sigortasının yapılması konusunda satıcının bir yükümlülüğü yoktur. Ancak, sigortayı yaptırması için alıcıya mutlaka gerekli bilgileri vermek zorundadır.